Beginnen met olieverf

Olieverf. Alleen het woord al roept beelden op van grote meesters als Rembrandt, Van Gogh of Caravaggio. Het is een medium met een rijke geschiedenis, diepe kleuren, en een uniek gevoel tijdens het schilderen. Maar tegelijkertijd kan het ook een beetje intimiderend zijn als je net begint. Die lange droogtijd, die geur, al die mediums – waar begin je in hemelsnaam?

Geen zorgen. In deze handleiding nemen we je stap voor stap mee in de wereld van het olieverfschilderen. Geen jargon of regels die je creativiteit in de weg zitten, maar praktische tips, materiaaladvies en een beetje persoonlijke ervaring van iemand die zelf met olieverf begon zonder idee – en het medium uiteindelijk in het hart sloot.

Waarom kiezen voor olieverf?

Er zijn zoveel redenen om olieverf te proberen:

• De kleuren zijn intens en rijk van toon: Olieverf staat bekend om zijn diepe, verzadigde kleuren die een ongeëvenaarde helderheid en glans kunnen bereiken. Dit komt door de manier waarop de pigmenten zijn gebonden in de olie, waardoor het licht op een unieke manier wordt gereflecteerd.
• De verf blijft lang nat, wat mengen en corrigeren makkelijk maakt: In tegenstelling tot acrylverf, die snel droogt, blijft olieverf urenlang nat. Dit geeft je alle tijd om kleuren te mengen, overgangen te creëren en fouten te corrigeren. Deze lange droogtijd maakt het ook mogelijk om nat-in-nat technieken toe te passen, waarbij je nieuwe verf aanbrengt op een nog natte onderlaag.
• Je kunt in dunne transparante lagen werken of juist met dikke impasto: Olieverf is een zeer veelzijdig medium waarmee je zowel glacis (dunne, transparante lagen) als impasto (dikke, textuurrijke lagen) kunt aanbrengen. Dit stelt je in staat om een breed scala aan effecten te bereiken, van subtiele nuances tot expressieve structuren.
• Het heeft een klassieke uitstraling die moeilijk te evenaren is: Olieverf heeft een lange en rijke geschiedenis, en de uitstraling van een olieverfschilderij wordt vaak geassocieerd met vakmanschap, traditie en schoonheid.

Olieverf is flexibel. Je kunt er los mee werken of uiterst gedetailleerd. Je kunt laag over laag opbouwen, of alla prima schilderen (nat-in-nat). En ja, het vergt wat meer voorbereiding dan acryl – maar je krijgt er zoveel voor terug.

Wat heb je nodig om te beginnen?

Je hoeft echt niet meteen een atelier vol dure spullen te hebben. Dit is een prima starterslijst:

• Olieverf: Een paar basiskleuren zoals titaanwit, ultramarijn, cadmiumrood, cadmiumgeel, gebrande omber, en zwart zijn een goed begin. Met deze kleuren kun je al een breed scala aan tinten mengen en de basisprincipes van het kleuren mengen leren. Kies voor een studiekwaliteit verf om kosten te besparen, vooral als je nog aan het oefenen bent.
• Penselen: Stevige penselen van varkenshaar of synthetisch, in verschillende vormen (plat, rond, filbert) zijn geschikt voor olieverf. Varkenshaar is stug en ideaal voor dikke verf en grove texturen, terwijl synthetische penselen zachter zijn en beter geschikt voor fijnere details en gladde overgangen.
• Een schildersdoek of paneel: Voor olieverf is een geprepareerd doek of paneel essentieel. Dit betekent dat de ondergrond is behandeld met een gesso of een olieverfprimer om te voorkomen dat de olie uit de verf in de ondergrond wordt gezogen. Je kunt kant-en-klare doeken en panelen kopen in verschillende formaten en kwaliteiten.
• Palet: Een houten, glazen of wegwerp palet is geschikt voor olieverf. Een glad, niet-absorberend oppervlak is ideaal om de verf op te mengen. Een glazen palet is gemakkelijk schoon te maken, terwijl een wegwerppalet handig is voor snelle schildersessies.
• Paletmes: Een paletmes is niet alleen handig voor het mengen van verf, maar ook voor het aanbrengen van dikke texturen op het doek. Experimenteer met verschillende maten en vormen om te zien welke het beste bij jouw stijl passen.
• Oplosmiddel: Terpentijn of geurloos oplosmiddel wordt gebruikt om penselen schoon te maken en om de verf te verdunnen. Gebruik geurloos oplosmiddel om de blootstelling aan schadelijke dampen te minimaliseren.
• Medium: Een medium is een vloeistof die je aan de verf toevoegt om de eigenschappen ervan te veranderen, zoals de droogtijd, de glans en de viscositeit. Lijnolie, standolie en alkydmedium zijn veelgebruikte mediums voor olieverf.
• Potjes en doekjes: Om je penselen schoon te maken en om overtollige verf van je palet en doek te verwijderen. Gebruik pluisvrije doekjes om te voorkomen dat er vezels in je schilderij terechtkomen.
• Schoonmaakspullen: Aangezien het werken met olieverf soms wat rommelig kan zijn, zijn handschoenen en een schort of oude kleren geen overbodige luxe.

Optioneel, maar fijn om te hebben:

• Ezel: Een ezel maakt het schilderen comfortabeler, vooral bij grotere doeken.
• Afsluitbare doos: Om je werk in te bewaren tijdens het drogen en om het te beschermen tegen stof en beschadigingen.

De basisprincipes van olieverf

Een paar gouden regels helpen je op weg:

1. Vet over mager: Elke nieuwe laag moet ‘vetter’ zijn dan de vorige. Dat wil zeggen: meer olie, minder oplosmiddel. Dit voorkomt barsten tijdens het drogen. Dit principe is cruciaal voor de duurzaamheid van je schilderij.
2. Laat lagen tussendoor goed drogen: Olieverf droogt aan de lucht via oxidatie, niet door verdamping. Dat kan per laag dagen tot weken duren, afhankelijk van de dikte van de verf en de gebruikte mediums. Geduld is essentieel bij het werken met olieverf.
3. Werk van dun naar dik: Begin met dunne onderschilderingen en werk naar dikke textuurlagen. Dit zorgt voor een betere hechting van de verf en voorkomt dat de bovenste lagen te snel drogen en barsten.
4. Meng op je palet, niet op je doek: Je krijgt meer controle over je kleuren en mengingen als je de verf op je palet mengt voordat je deze op het doek aanbrengt. Dit voorkomt ook modderige kleuren en zorgt voor een helderder en levendiger resultaat.

Stap voor stap: je eerste olieverfschilderij

1. Kies je onderwerp: Een stilleven, een landschap, een eenvoudig portret of een bloem zijn goede onderwerpen om mee te beginnen. Kies iets dat je aanspreekt en niet te complex is.
2. Maak een schets op je doek: Gebruik houtskool of verdunde verf om een lichte onderschets te maken van je compositie. Dit helpt je om de plaatsing van de objecten en de algehele structuur van je schilderij te bepalen.
3. Leg een grondlaag aan (optioneel): Een dunne laag gebrande omber of een andere neutrale kleur helpt om de witte ondergrond te neutraliseren en om een basis te leggen voor de tonale waarden van je schilderij. Een grondlaag kan ook helpen om de droogtijd van de volgende lagen te beïnvloeden.
4. Begin met je onderschildering: Gebruik verdunde verf om de grote vlakken op te zetten en je compositie te bepalen. Concentreer je op de tonale waarden (licht en donker) en de vormen van je objecten, in plaats van op de details en de kleuren.
5. Werk laag over laag: Begin met brede vlakken en voeg daarna steeds meer detail toe. Breng de verf in dunne lagen aan en laat elke laag voldoende drogen voordat je de volgende aanbrengt. Dit zorgt voor een betere hechting en voorkomt barsten.
6. Experimenteer met textuur: Gebruik je penseel, een doek of een paletmes om structuur aan te brengen. Je kunt de verf dik aanbrengen (impasto) om een reliëfachtig effect te creëren, of je kunt de verf uitsmeren om een gladde, egale textuur te krijgen.
7. Laat het drogen: Zet je werk op een stofvrije plek. Het kan een week of langer duren voor het aanraakdroog is, en nog veel langer voordat het volledig is uitgehard. Tijdens het drogen ondergaat de verf een chemisch proces dat de duurzaamheid en de glans van het schilderij beïnvloedt.

Tips voor kleurgebruik

• Begin met een beperkt palet: Hiermee leer je kleuren beter kennen en kleuren mengen. Een klein palet dwingt je om creatief te zijn met de kleuren die je hebt, en helpt je om de subtiele nuances te ontdekken die mogelijk zijn met kleur mengen.
• Gebruik wit spaarzaam: Te veel wit kan kleuren dof maken. In plaats van wit, kun je lichtere tinten maken door een lichtere variant van dezelfde kleur te gebruiken, of door een kleur te mengen met een kleur die er dichtbij ligt op het kleurwiel.
• Meng op gevoel én met kennis van kleurentheorie: Kleurentheorie kan je helpen om de basisprincipes van kleur mengen te begrijpen, maar uiteindelijk is het je eigen gevoel en observatievermogen dat bepaalt welke kleuren het beste werken voor jouw schilderij.
• Vergeet niet: kleuren drogen vaak iets donkerder op: Houd hier rekening mee bij het mengen van je kleuren, vooral als je werkt met lagen.

Veiligheid en ventilatie

Olieverf is prachtig, maar sommige oplosmiddelen en pigmenten kunnen schadelijk zijn bij langdurige blootstelling.

• Werk in een goed geventileerde ruimte. Dit is essentieel om de inademing van schadelijke dampen te minimaliseren.
• Gebruik geurloze terpentine of plantaardige alternatieven, zoals lijnoliezeep, om de blootstelling aan schadelijke stoffen te verminderen.
• Draag eventueel handschoenen om huidcontact met de verf en oplosmiddelen te voorkomen.
• Sluit je potjes goed af en bewaar vuil doekjes buiten of in een afgesloten metalen bak om brandgevaar te voorkomen.

Geduld is een schone zaak

Olieverf vraagt geduld. Het droogt traag. Je moet leren omgaan met de lagen en het medium. Maar dat is ook wat het zo bijzonder maakt. Je krijgt ruimte om na te denken, te herzien, te herontdekken.

En je hoeft niet meteen een meesterwerk te maken. Elk schilderij is een les, elke fout een ontdekking.

Veelgemaakte beginnersfouten

• Te dikke eerste lagen: Dit verhindert dat volgende lagen goed hechten en kan leiden tot barsten en craquelé.
• Te veel medium gebruiken: Dit maakt de verf slap en moeilijk te beheersen, en kan leiden tot een glanzend en ongelijkmatig oppervlak.
• Geen aandacht voor droging tussen lagen: Het aanbrengen van een nieuwe laag op een nog niet droge onderlaag kan leiden tot problemen met de hechting, de kleur en de duurzaamheid van het schilderij.
• Bang zijn om fouten te maken: Laat los, probeer, ontdek. Fouten zijn onvermijdelijk en kunnen leiden tot onverwachte ontdekkingen en nieuwe technieken.

De magie van olieverf

Olieverf geeft je de mogelijkheid om echt diepte, kleur en textuur in je werk te brengen. Het is een tijdloos medium dat nooit zijn kracht verliest. Of je nu abstract werkt of realistisch, intuïtief of gepland – olieverf kan zich aanpassen aan jouw stijl.

De lange droogtijd van olieverf stelt je in staat om kleuren te mengen op het doek, om zachte overgangen te creëren en om verfijnde details aan te brengen. De rijke pigmentatie en de glans van olieverf geven je schilderijen een diepte en een intensiteit die moeilijk te bereiken is met andere media.

Een uitnodiging om te creëren

Dus: ga het gewoon proberen. Begin klein, experimenteer, en laat je niet afschrikken. Voor je het weet ben je verslingerd aan de geur van lijnolie en het gevoel van een goed penseel vol rijke kleur over het doek.

En geloof me – de eerste keer dat je terugkijkt op een droog olieverfschilderij dat je zelf hebt gemaakt, voelt magisch. Het is een gevoel van voldoening, van trots en van verwondering over de transformatie van een paar klodders verf in een betekenisvol en expressief kunstwerk.

Pak die penselen, open je tubes, en duik erin. Je hebt niets te verliezen – alleen heel veel te ontdekken. De wereld van de olieverf wacht op je.